X Pawilon Cytadeli

widok na X Pawilon i "kibitkę"

w pawilonie znajduje się ekspozycja poświęcona warunkom wieziennym

martyrologię Polaków na Syberii w epoce zaborów, ukazuje kolekcja prac malarza - sybiraka Aleksandra Sochaczewskiego, także więźnia X Pawilonu.

X Pawilon to miejsce, gdzie władze rosyjskie przetrzymywały więźniów. Na dziedzińcu budynku stoi kibitka do przewożenia więźniów. Nie jest to jednak oryginał, ale przebudowany wóz, którym wożono chleb z piekarni. Czarnymi kibitkami o maleńkich okienkach wywożono zesłańców na Sybir.

Budynek mieszczący dziś muzeum X pawilonu powstał jeszcze w czasach Królestwa Polskiego i mieścił magazyny rosyjskich koszar które znajdowały się tuż obok. Gdy z rozkazu Mikołaja I zaczęto budowę cytadeli po upadku powstania listopadowego, pawilon zamieniono na więzienie śledcze. Tu więziono i badano podejrzanych o spiskowanie przeciwko władzy rosyjskiej. Środek pawilonu to korytarz, po bokach którego ciągnęły się cele. Po jednej stronie wieloosobowe, po drugiej - jednoosobowe. W mniejszych salach trzymano ważnych więźniów. Więzieni tu byli m. in. Romuald Traugutt, ks. Ściegienny, Roman Dmowski i Józef Piłsudski.

Dziś w X Pawilonie mieści się oddział Muzeum Niepodległości. Gromadzi eksponaty związane z carskimi represjami. Można w nim zobaczyć cele więzienne.