Dworzec Gdański

budynek dworca

Pierwszy dworzec został wybudowany w latach 1878-1880 w związku z budową Kolei Nadwiślańskiej. Budynek o konstrukcji drewnianej (ze względu na sąsiedztwo Cytadeli Warszawskiej) pierwotnie funkcjonował pod nazwą Główny Dworzec Kolei Nadwiślańskiej. Na początku XX wieku zmienił nazwę na Dworzec Kowelski. Zniszczony został w sierpniu 1915 roku podczas wycofywania się Rosjan z Warszawy.
Jeszcze w trakcie I wojny światowej na miejscu dworca stanął prowizoryczny, również drewniany Dworzec Gdański. Po II wojnie światowej Dworzec Gdański używany był jako dworzec dalekobieżny, będąc m.in. przystankiem dla pociągów tranzytowych między Związkiem Radzieckim a Zachodem.
W czasie likwidacji Getta warszawskiego Niemcy wywozili Żydów do obozów zagłady głównie z terenu stacji towarowej Warszawa Gdańska, z bocznicy przy tzw. Umschlagplatz. Obecnie w tym miejscu znajduje się pomnik.
Podczas powstania warszawskiego na terenach wokół dworca toczyły się ciężkie walki. Oddziały Obwodu Żywiciel usiłowały dwukrotnie (nocami 19/20 i 21/22 sierpnia 1944 roku) przebić się w kierunku Starówki, jednak nie udało im się to z powodu dużych strat - obrona niemiecka (wspomagana m.in. przez pociąg pancerny) okazała się zbyt silna.
Przedwojenny dworzec (a właściwie zespół baraków) spłonął w 1945 roku, celowo zniszczony przez Niemców. Nowy i - jak na owe czasy - nowoczesny budynek według projektu S. Kallera powstał w latach 1958-1959, będąc pierwszym stałym budynkiem dworcowym w powojennej Warszawie.

W 1968 roku, po wydarzeniach marcowych do wyjazdu z Polski zostało zmuszonych wielu polskich obywateli (głównie Żydów). Odjeżdżali oni właśnie z Dworca Gdańskiego. Znajduje się tam obecnie tablica upamiętniająca ten fakt z cytatem z Henryka Grynberga: "Tu więcej zostawili po sobie niż mieli".
W 1975 wybudowano Warszawę Centralną, a Dworzec Gdański w coraz większym stopniu zyskiwał charakter podmiejski, obsługując zelektryfikowaną w 1972 linię do Nasielska i Tłuszcza przez Legionowo. Obecnie ruch osobowy jest nieco mniejszy, a stacja towarowa całkowicie zaniechała działalności - większość bocznic i torów odstawczych zlikwidowano, a tereny po nich są stopniowo zabudowywane (powstało tam m.in. duże centrum handlowe Arkadia).
Budynek stacji uległ zniszczeniu wskutek pożaru w 1984 i został odbudowany po kilku latach z pewnymi zmianami (m.in. dodano jedną kondygnację). W połowie stycznia 1987 spłonęła duża część dachu. Pożar powstał w kiosku z pamiątkami, zauważony został przez pracownika Dworca. Akcję strażaków utrudniała niska temperatura (-25 °C).

Fort Siergieja (Sokolnickiego)

Fort Siergieja ("Sokolnickiego") - to jeden z fortów Cytadeli Aleksandrowskiej, stanowiącej trzon Twierdzy Warszawa. Wzniesiona w ogólnym zrębie w latach trzydziestych i czterdziestych XIX wieku Cytadela spełniała głównie funkcje więzienne i policyjne, mając niewielkie możliwości rzeczywistej obrony miasta z powodu swojego umiejscowienia i konstrukcji. Fort Siergieja był jednym z sześciu dzieł, jakimi w połowie XIX wieku uzupełniono lewobrzeżną część Cytadeli Aleksandrowskiej w Warszawie. Fort wzniesiono w latach 1849-1851 oraz rozbudowano w latach 1864-1874. Pierwotnie wzniesiono dużą, ceglaną działobitnię z suchą fosą. W okresie późniejszym fort uzupełniono umocnieniem ziemnym o narysie lunety (dzieło z dwoma czołami i otwartą szyją). Umocnienie było wysunięte przed obrys Cytadeli o 500 metrów.
W okresie międzywojennym obszar i niektóre elementy fortu zostały włączone w skład Parku Żeromskiego. Można je, na czele z działobitnią, oglądać do dnia dzisiejszego. Nie zachował się w całości oryginalny układ ziemny. Jego pozostałości wkomponowano w układ parku.
Jak podaje znajdująca się przy bramie tablica, w czasie Powstania Warszawskiego znajdował się w nim szpital.

Alina w parku im. Żeromskiego

Alina - dziewczyna z dzbanem

Park im. Żeromskiego został założony w 1932 z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Żoliborza, na terenie dawnych fortyfikacji rosyjskich z XIX wieku. Na skwerze, zaraz za głównym wejściem od pl. Wilsona, ustawiono fontannę z rzeźbą "Alina - dziewczyna z dzbanem" dłuta Henryka Kuny z 1937 r. Przywrócony dzięki staraniom Stowarzyszenia Żoliborzan i aktorki Aliny Janowskiej (honorowa członkini Stowarzyszenia Żoliborzan). Alina jest oficjalnym symbolem dzielnicy Żoliborz.

Kamień upamiętniający 15. rocznicę odzyskania niepodległości

Ślady Jacka Kuronia na Żoliborzu

Tablica poświęcona Jackowi Kuroniowi, na ścianie kamienicy
przy ul. Mickiewicza na Żoliborzu, gdzie mieszkał Jacek Kuroń

Jacek Kuroń pozostaje mi w pamięci jako uśmiechnięty facet w dżinsowej koszuli, z zachrypniętym głosem od papierosów. Jako minister pracy i polityki społecznej kojarzy mi się z darmową zupą dla ubogich i telewizyjnymi pogaduszkami na temat transformacji ustroju. Oto kilka śladów po tym niezwykłym polityku i człowieku na Żoliborzu, gdzie mieszkał.

mieszkanie Jacka Kuronia - centralnie jego żona Danuta, opowiada o swoim mężu i jego ideach

Spacerując po Żoliborzu zatrzymaliśmy się pod kamienicą w której mieszkał Jacek Kuroń. Znajduje się tam tablica pamiątkowa jego pamięci ufundowana przez walterowców - członków socjalistycznej organizacji młodzieżowej. Wspominając osobę Jacka Kuronia pod jego mieszkaniem, nagle przez okno wychyliła się zaciekawiona starsza pani. I zaprosiła nas do swego mieszkania a zarazem Jacka Kuronia. Była to żona Jacka Kuronia - Danuta. W miejscu szczególnym opowiadała nam o planach, rozumieniu świata i wrażliwości swego męża. Zanurzyliśmy się w intymny świat niezwykłych ludzi...

kamień ku pamięci Jacka Kuronia w parku im. Żeromskiego na Żoliborzu

Jacka Kuronia, który miał otwarte okno przez które raz wszedł pijaczek. Godzinnych rozmów opozycjonistów.Na zakończenie niespodziewanych odwiedzin wręczyliśmy pani Danucie czerwone goździki.

ŚCIANA PAMIĘCI NARODOWEJ „BÓG I OJCZYZNA”

epitafia na ścianie kościoła

W okresie komunizmu kościół pod wezwaniem św. Stanisława Kostki stał się ostoją historycznej prawdy, którą ówczesny system totalitarny zatajał. Tablice umieszczane w świątyni i na jej zewnętrznych murach ujawniały celowo ukrywane przez władze zbrodnie, jakich dopuszczał się w czasie II wojny światowej na Polakach Związek Radziecki oraz Niemcy. Kamienne płyty epitafijne zachowujące pamięć o tych, którzy walczyli o wolną Polskę lub zapłacili życiem za swoją polską narodowość, były wówczas jednym z nielicznych publicznie dostępnych i istniejących źródeł prawdziwej historii Polski czasów II wojny światowej.

Ks. prałat Teofil Bogucki przeniósł wszystkie tablice, jakie znajdowały się w różnych miejscach, na zewnętrznych murach kościoła, na jego wschodnią ścianę, od strony ulicy Felińskiego, tworząc w ten sposób ścianę pamięci narodowej – Ścianę Poległych. W górnej części ściany widnieje duży napis: „BÓG I OJCZYZNA”, pod którym umieszczono dedykację: „Wszystkim śp. poległym i pomordowanym w czasie II wojny światowej i Powstania Warszawskiego hołd składają żywi”. Wartę przed ścianą pamięci narodowej pełni dwójka dzieci w hełmach. Jest to rzeźba poświęcona „Najmłodszym żołnierzom Powstania Warszawskiego 1944”, będąca kopią pomnika wykonanego przez powstańczą sanitariuszkę i artystkę rzeźbiarkę Jadwigę Załuską.

Grób bł. ks. J. Popiełuszki

Grób bł. ks. Jerzego Popiełuszki

19 października 1984 ks. Popiełuszko przybył na zaproszenie do parafii w Bydgoszczy , wracając do Warszawy, funkcjonariusze SB go zatrzymali, a następnie został utopiony w zalewie na Wiśle koło Włocławka.

Pogrzeb 3 listopada 1984 zgromadził olbrzymie tłumy i przekształcił się w wielką manifestację.

Popiełuszko został pochowany na terenie kościoła parafialnego św. Stanisława Kostki w Warszawie, na terenie w kształcie niewielkiego kurhanu, pod nagrobkiem w kształcie krzyża. Miejsce to jest ogrodzone kamieniami połączonymi łańcuchem, tworzącymi w kompozycji z nagrobkiem różaniec.

Grób Jerzego Popiełuszki znajduje się na prawo od frontonu kościoła św. Stanisława Kostki w Warszawie. Jest on od lat 80. XX wieku celem licznych pielgrzymek i oficjalnych wizyt, m.in. 14 czerwca 1987 modlił się przy nim papież Jan Paweł II. Na terenie parafii św. Stanisława Kostki w Warszawie znajdują się ponadto: dzwon, pomnik i muzeum (otwarte 16 października 2004) poświęcone pamięci błogosławionego.

Ogłoszenie ks. Jerzego Popiełuszki błogosławionym Kościoła katolickiego odbyło się 6 czerwca 2010 w Warszawie na placu Piłsudskiego.

Wspomnienie bł. Jerzego Popiełuszki obchodzone jest 19 października.

Wnętrze żoliborskiej świątyni

widok na nawę główną

Świątynia żoliborska jest trzynawowa, z dwiema dużymi kaplicami, Matki Bożej i Serca Pana Jezusa. Nawę główną wyznaczają dwa rzędy kolumn. Architektura wnętrza nawiązuje do tradycji romańskich i wczesnochrześcijańskich bazylik, stąd obejście wokółprezbiterium, empory (dzięki nim nawy boczne są dwupoziomowe) i baldachim nad ołtarzem.

Nad ołtarzem zawieszono XVII-wieczny prosty, czarny krzyż z pasyjką z kości słoniowej pochodzący z Francji. Martyrologiczną wymowę prezbiterium podkreślają dwa XVII-wieczne obrazy barokowego malarza ze Śląska Michaela Leopolda Willmana (1630 – 1707) przedstawiające męczeńską śmierć Apostołów: Św. Pawła (po prawej stronie) i Św. Piotra (po lewej stronie).

Dopełnieniem patriotycznego wystroju prezbiterium są witraże zaprojektowane przez Zbigniewa Jezierskiego, przywołujące najważniejsze wydarzenia historii Polski – od chrztu Polski do wyboru Jana Pawła II. Historyczno-religijny wystrój uzupełniajązawieszone na obu balkonach nawy głównej sztandary, m. in.: powstania listopadowego, powstania warszawskiego, powstania kościuszkowskiego, unii Polski z Litwą, powstania legionów, „1863 – 1985 Wolność, Niepodległość,Całość, Solidarność”.

Za prezbiterium, z inicjatywy ks. prałata Teofila Boguckiego, umieszczona została stała wystawa poświęcona pamięci bł. ks. Jerzego Popiełuszki, która ukazuje całe Jego życie, posługę i męczeńską śmierć.

W lewej nawie wielu znajduje się obraz Matki Bożej zwaną Żoliborskiej, której wizerunek jest wierną kopią Cudownego Obrazu Jasnogórskiego. Naprzeciwko, w prawej nawie znajduje się kaplica Najświętszego Serca Pana Jezusa. Przed wejściem do niej wmurowana została niewielka tablica poświęcona „Sacrum Millenium Poloniae 966 – 1966”. W marmurowym ołtarzu, który 23 czerwca 1966 r. konsekrował kard. Stefan Wyszyński rozpoczynając właśnie w żoliborskim kościele obchody Tysiąclecia Chrztu Polski, umieszczono współczesny, dwudziestowieczny obraz Serca Pana Jezusa.

Architektura kościoła św. Stanisława Kostki na Żoliborzu

kościół św. Stanisława Kostki od strony ul. Krasińskiego

Na Żoliborzu znajduje się niezwykła parafia p.w. św. Stanisława Kostki, w której w latach 80 -tych posługiwał męczennik bł. ks. Jerzy Popiełuszko. Dziś w murach świątyni znajduje się Jego sanktuarium, a przy kościele Jego grób. Projekt kościoła św. Stanisława Kostki wykonał znany warszawski architekt inż. Łukasz Wolski (1878 – 1948), twórca koncepcji architektonicznej Bazyliki Serca Jezusowego na Pradze. Zaprojektował kościół zgodnie ze stylem modernistycznym popularnym w budownictwie lat 20. XX wieku, odznaczającym się prostotą dekoracji i funkcjonalnością. W nowoczesną architekturę kościoła wkomponował elementy bazyliki romańskiej (m. in. usytuowanie świątyni na planie krzyża łacińskiego), nawiązując w ten sposób do początków chrześcijaństwa.

Początkowo główne wejście zaprojektowano od ulicy Krasińskiego, ale przeciwko takiemu rozwiązaniu zaprotestował lewicowy i ateistyczny zarząd Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. W celu zażegnania konfliktu elewację frontową z wejściem głównym wybudowano od strony ulicy Kozietulskiego.

wejście do świątyni

Po II wojnie światowej fasadę kościoła zmodernizowano według koncepcji profesora Politechniki Warszawskiej, architekta inż. Edgara Norwertha (1884 – 1950). Podniesiono wówczas wieże, nadając im lekką, ażurową konstrukcję.

Wchodzących do kościoła – pod arkadami przedsionka – wita Anioł Zmartwychwstania, wyrzeźbiony przez Bolesława Syrewicza w 1869 r. Na masywnych dębowych drzwiach prowadzących do wnętrza świątyni widoczne są płaskorzeźby ukazujące sceny z życia św. Stanisława Kostki, patrona kościoła.

Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa

logo Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na ul. Z. Krasińskiego

Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa  to jedna z najstarszych istniejących spółdzielni mieszkaniowych w Warszawie. Została utworzona 11 grudnia 1921 z inicjatywy działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej oraz działaczy Związku Rewizyjnego Spółdzielni Robotniczych. Znajduje się na Żoliborzu w trójkącie ulic Słowackiego, Krasińskiego i Popiełuszki (dawniej Stołecznej).

zabudowa WSM na ul Suzina, na lewo blok mieszkaniowy, na prawo Kotłownia

Członkiem założycielem spółdzielni był m. in. Bolesław Bierut. Krótko można powiedzieć, że WSM założyli lewicowi działacze społeczni, stąd pojawia się określenie Czerwony Żoliborz. Pod koniec 1925, odbyła się uroczystość wmurowania kamienia węgielnego pod pierwszy dom spółdzielczy przy pl. Wilsona (dziś już nieistniejący, zniszczony podczas Powstania Warszawskiego w 1944). Pierwsze mieszkania oddano lokatorom w styczniu 1927. W 1938 roku w zasobach WSM znajdowało się 24 budynki które zamieszkiwało 5.396 osób.



kino Tęcza - współcześnie nieczynne



Oprócz mieszkań twórcy spółdzielni dbali o rozwój instytucji społecznych. Na terenie WSM istniał od 1928, Dom Społeczny, mieszczący m.in. przedszkole, bursę dla młodych robotników. Dom Społeczny był też miejscem gdzie działało Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Lokatorów WSM "Szklane Domy". Na terenie I kolonii WSM funkcjonowała szkoła powszechna i gimnazjum koedukacyjne. Na V kolonii na ulicy Suzina, powstał w kwietniu 1933 Teatr im. Stefana Żeromskiego. 0d 1934 w tej samej sali funkcjonowało kino "Tęcza".

tablica o wybuchu powstania przy kotłowni na Suzina

W Kotłowni WSM (róg ul. Suzina i Próchnika) rzekomo rozpoczęło się 1 sierpnia 1944 powstanie warszawskie o godz. 13.30 (oficjalnie w Warszawie dopiero o 17.00). Żołnierze wziąwszy broń z magazynu przy ul. Suzina natknęli się na patrol niemiecki, doszło do wymiany ognia. Tak mówi oficjalna tablica w rzeczywistości pierwsze strzały padły kilkaset metrów dalej na Krasińskiego. Natomiast na Suzina znajdował się skład amunicji, który wykryli później Niemcy i zaatakowali powstańców.

widok na budynek kotłowni WSM

Budynki spółdzielni zostały zniszczone w dużym stopniu w trakcie powstania lub po powstaniu.

Już w lipcu 1946, w WSM wmurowano kamień węgielny pod budowę pierwszego nowego budynku mieszkalnego w powojennej Warszawie. Prawdziwy rozwój spółdzielni nastąpił po 1956 r.

Plac Wilsona

Plac Wilsona – stacja warszawskiego metra zlokalizowana na Żoliborzu w okolicach skrzyżowania ulic Słowackiego, Mickiewicza i Krasińskiego. Obecna nazwa stacji oraz placu pochodzi od nazwiska prezydenta USA Woodrowa Wilsona, który wspierał starania Polski o niepodległość (sam plac wytyczono w 1923 jako Żeromskiego, 1928 – Wilsona, w czasie okupacji Danziger Platz, od 1950 pl. Komuny Paryskiej, od 1990 znów Wilsona)
We wcześniejszych planach metra z lat 80. stacja jest nazywana Plac Komuny Paryskiej. Rada Języka Polskiego zaleca nazwę placu, a więc również stacji, wymawiać tak, jak wymawiano ją od chwili nazwania placu w 1928 - w wersji z wymową spolszczoną, z głoską w’ (miękkie w) na początku.

Stacja metra została oddana do użytku 8 kwietnia 2005. W 2008 roku na konferencji "Metrorail" Plac Wilsona został uznany za najładniejszą stację metra na świecie, która powstała w ostatnich latach. Stacja metra (arch. A. Chołdzyńskiego) to najpiękniejsza stacja – sufit motyw fali (nawiązanie do Wisły), kopuła zmienia barwy, wyjścia stacji mają przypominać mazowieckie wierzby.